Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstan səfəri zamanı verdiyi bəyanat regional və qlobal nəqliyyat siyasətində yeni strateji mərhələnin konturlarını açıq şəkildə göstərir. O, Zəngəzur dəhlizinin 2028-ci ilin sonuna qədər açılmasının mümkünlüyündən danışarkən bu layihəni yalnız regional tranzit məsələsi kimi deyil, həm də Avrasiya məkanında formalaşan yeni iqtisadi-siyasi düzənin əsas sütunlarından biri kimi təqdim etdi. Prezidentin çıxışında vurğulanan TRIPP təşəbbüsü isə avqustda keçirilən Vaşinqton görüşündə əldə olunan razılaşmaların davamı kimi Zəngəzur dəhlizinə qlobal kontekst qazandırır.
Zəngəzur dəhlizi ideyası ilk dəfə Azərbaycanın 2020-ci ildə qazandığı qələbədən sonra reallığa çevrildi. O dövrdə bu layihə həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan regionun gələcək nizamını müəyyən edən əsas element kimi dəyərləndirilirdi. Bu gün isə layihə təkcə Azərbaycan və Ermənistan arasında kommunikasiyaların açılması məsələsi deyil, Türkiyədən Mərkəzi Asiyaya, oradan Çinə qədər uzanan nəhəng iqtisadi arteriyanın bərpası kimi dəyərləndirilir. Əgər XIX əsrdə Zəngəzur bölgəsi Rusiya imperiyasının Qafqazla Osmanlı və İran arasındakı keçid qapısı idisə, XXI əsrdə bu bölgə yenidən Şərqlə Qərb arasında enerji, logistika və ticarət körpüsü rolunu oynamağa hazırlaşır.
Prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, Azərbaycan ərazisində avtomobil və dəmir yolu xətlərinin inşası gələn ilin ortalarında tam başa çatacaq. Bu, Bakının artıq layihəni öz ərazisində prioritet milli infrastruktur kimi qəbul etdiyini göstərir. Mövcud plana əsasən, 15 milyon ton illik yük dövriyyəsi nəzərdə tutulur. Dəhliz həm dəmir yolu, həm də avtomobil nəqliyyatı üçün ən yüksək texniki standartlarla inşa edilir. Layihə Orta Dəhlizin yeni qolunu formalaşdırır. Beləliklə, Zəngəzur dəhlizi yalnız bir tranzit xətti deyil, həm də Azərbaycanın logistika mərkəzi statusunu möhkəmləndirən strateji infrastruktur olacaq. Bakı, Ələt Beynəlxalq Dəniz Limanı və Horadiz-Ordubad-Naxçıvan istiqamətində inşa olunan dəmir yolları birlikdə bu yeni iqtisadi arteriyanın əsas dayaqları kimi çıxış edir.
Vaşinqton görüşündə elan edilən TRIPP layihəsi adından da göründüyü kimi, qlobal miqyasda iqtisadi sülh və rifah marşrutu konsepsiyasına əsaslanır. Bu layihə, bir tərəfdən, ABŞ-nin Orta Dəhliz siyasətinə açıq şəkildə dəstək verdiyini göstərir. Digər tərəfdən Çinlə Avropa arasında ticarət əlaqələrində Amerikanın təsir alətlərini genişləndirmək məqsədi daşıyır. Bu mənada TRIPP-in Zəngəzur dəhlizinə inteqrasiyası üç strateji məqsəd daşıyır. Birincisi, ABŞ və Türkiyə arasında logistik koordinasiya platforması yaradılır, ikincisi, Azərbaycanın nəqliyyat və enerji mərkəzi rolu beynəlxalq miqyasda tanınır, üçüncüsü, Ermənistan regional blokadadan çıxarılır və iqtisadi inteqrasiya təşviq edilir. Ona görə də Zəngəzur dəhlizi artıq yalnız Bakı və Ankara üçün deyil, Vaşinqton üçün də mühüm geoiqtisadi layihədir.
Layihənin reallaşması Rusiya və İran üçün də mühüm strateji siqnal daşıyır. Rusiya Cənubi Qafqazda təsir alətlərinin zəifləməsindən ehtiyat edir və Zəngəzur dəhlizinin nəzarətindən kənarda qalmaq istəmir. Lakin Amerikanın TRIPP vasitəsilə prosesə daxil olması Moskvanın manevr imkanlarını məhdudlaşdırır. İran isə Zəngəzur dəhlizinin öz ərazisini yan keçməsinə görə narahatdır, çünki bu, Tehranın Şimal-Cənub dəhlizindəki rolunu zəiflədə bilər. Bu şəraitdə Azərbaycan balanslı siyasət yürüdərək həm regional, həm də qlobal güclərlə müttəfiqlik və neytrallıq arasında optimal xətt tapmağa çalışır.
Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, əgər proseslər planlaşdırıldığı kimi getsə, 2028-ci ilin sonuna qədər Zəngəzur dəhlizi fəaliyyətə başlaya bilər. Bu, yalnız bir kommunikasiya xəttinin istifadəyə verilməsi demək olmayacaq. Bu, Cənubi Qafqazın yeni iqtisadi xəritəsinin çəkilməsi anlamına gələcək. O vaxta qədər həm TRIPP layihəsi, həm də Orta Dəhlizin digər qolları bir-biri ilə sinxron şəkildə fəaliyyət göstərəcək. Nəticədə, Azərbaycan Asiyadan Avropaya gedən bütün marşrutların kəsişdiyi mərkəzi tranzit hub statusunu rəsmən əldə edəcək. Bu baxımdan Prezident İlham Əliyevin bəyanatı təkcə gələcəyə yönəlmiş iqtisadi plan deyil, həm də Azərbaycanın yeni geosiyasi missiyasının manifestidir.
MTM Analitik Qrup