Almaniya Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayerin əvvəlcə Ermənistana, sonra da Azərbaycana səfəri regionda sülh prosesinin irəlilədilməsi baxımından əhəmiyyətli addım kimi qiymətləndirilir. Onun İrəvanda Ermənistan Prezidenti Vaaqn Xaçaturyan və Baş nazir Nikol Paşinyanla, Bakıda isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə keçirdiyi görüşlərin əsas məzmunu da bununla bağlı idi. Lakin səfərin əvvəlcə Ermənistandan başlaması, Ştaynmayer İrəvandaykən onun sosial şəbəkə hesabında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü şübhə altına salan paylaşımın edilməsi, rəsmi Bakının kəskin etirazından sonra Berlinin bu hadisəyə görə üzr istəməsi özlüyündə müəyyən suallar doğurur. Almaniya həqiqətənmi Cənubi Qafqazda balanslı vasitəçilik edir?
Qeyd edək ki, Almaniya son illərdə Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh danışıqlarında vasitəçi rolunu gücləndirməyə çalışır. 2024-cü ilin fevral ayında Berlində Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbokun ev sahibliyi ilə iki ölkənin xarici işlər nazirləri arasında sülh danışıqları da keçirilmişdi. Eyni zamanda, kansler Olaf Şolts ötən il Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə telefon danışığında tərəfləri sülh gündəliyi istiqamətində qəti addımlar atmağa çağırmışdı. Bu fəallıq Almaniyanın Cənubi Qafqazda sülh quruculuğuna maraqlı olduğunu göstərirdi. Lakin məsələnin digər tərəfi də var: Berlinin vasitəçilik səyləri həqiqətənmi balanslıdır? Ştaynmayerin regiona səfəri bu suala müəyyən cavablar tapmağa kömək edir. Nəzərə almalıyıq ki, səfərin ilk dayanacağının Ermənistan olması, həmçinin Ermənistanın 2024-cü ildə Avropa İttifaqı və Almaniya ilə strateji əməkdaşlığını dərinləşdirməsi Azərbaycan tərəfindən diqqətlə izlənilir. Əgər Almaniya həqiqətən neytral vasitəçi olmaq istəyirsə, səfər ardıcıllığı daha balanslı şəkildə qurular, o, bu səfərə regionun lider dövləti Azərbaycandan başlaya bilərdi. Bunu zəruri edən digər amillər isə Almaniya ilə Azərbaycan arasında tarixi əlaqələrin mövcudluğu, almanların bizim torpaqlarımızda yaşı 200 ildən çox olan irsinin formalaşmasıdır.
Prezident Ştaynmayerin İrəvanda keçirdiyi görüşlərdə əsas diqqət Ermənistanın “Sülh kəsişməsi” proqramına yönəldi. Ermənistan bu təşəbbüslə qonşu ölkələrlə mehriban münasibətlər qurmaq istədiyini nümayiş etdirməyə çalışır. Lakin praktiki addımlara baxanda, Ermənistanın Rusiya ilə münasibətləri soyudaraq, Qərbə inteqrasiya xəttini gücləndirdiyini görürük. Bu isə Ermənistanın müstəqil deyil, daha çox Avropa İttifaqı və ABŞ-ın maraqlarına uyğun hərəkət etdiyini göstərir. Bakıda keçirdiyi görüşlərdə isə Ştaynmayer Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasındakı enerji əməkdaşlığını və Cənubi Qafqazda nəqliyyat dəhlizlərinin əhəmiyyətini vurğuladı. Lakin diqqətçəkən məqam ondan ibarətdir ki, Almaniya Azərbaycanla Ermənistan arasında vasitəçilik rolunun hansı formada həyata keçiriləcəyi ilə bağlı konkret zəmanətlər təqdim etmədi. Hərçənd ki, buna ehtiyac da yoxdur. Çünki artıq tərəflər 17 bəndlik sülh sazişinin bütün maddələrini razılaşdırdıqlarını bəyan ediblər. Digər tərəfdən Azərbaycan dəfələrlə bəyan edib ki, onlar arasında vasitəçinin olmasına ehtiyac yoxdur. Son illərin hadisələri də göstərir ki, tərəflər vasitəçisiz daha rahat dil tapır və mövcud problemləri yoluna qoya bilirlər. Lakin Bakını narahat edən əsas məsələ Berlinin də Fransa kimi balans siyasətini pozaraq Ermənistanın silahlandırılmasına cəlb olunmasıdır. Belə ki, ötən ilin oktyabrında Avropa Parlamenti Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığının genişləndirilməsini və İrəvana hərbi-texniki yardımın artırılmasını tövsiyə edən qətnamə qəbul edib. Bu isə Azərbaycan üçün qəbulolunmaz bir mövqedir, çünki bölgədə yeni silahlanma mühitinin yaranması sülh prosesinə mürəkkəb xarakter verə bilər. Bu mənada Prezident Ştaynmayerin Azərbaycana səfər etdiyi gün Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycan Ordusunun Kəlbəcər rayonundakı İstisu istiqamətindəki mövqelərini atəşə tutması sülh prosesinin nə qədər həssas və kövrək olduğunu göstərdi. Bəs görən, Ermənistan Ştaynmayerin Bakıya gəldiyi gün niyə belə bir təxribatçı addım atdı? Çox güman ki, bu, ya Ermənistan daxilindəki sərt millətçi dairələrin Paşinyanın sülh siyasətinə qarşı təzyiq cəhdidir. Digər tərəfdən bu addımı İrəvanın danışıqlarda əlini gücləndirməyə çalışması kimi də qiymətləndirmək olar. Bütün hallarda hər iki amil Azərbaycanın gücü qarşısında heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Lakin Ştaynmayerin səfəri zamanı belə bir hadisənin baş verməsi ən azından Avropa İttifaqının Ermənistandakı müşahidə missiyasının narahatlığına səbəb olmalı və onlar bu hadisənin dərindən araşdırılması üçün təşəbbüs göstərməli idilər. Deməli, Azərbaycanın prioriteti bölgədə davamlı sülhün bərqərar olmasıdır, lakin bu sülh birtərəfli güzəştlərlə deyil, ədalətli və beynəlxalq hüquqa əsaslanan yanaşma ilə mümkün ola bilər. Almaniya indi seçimini yenidən dəqiqləşdirməlidir.
MTM Analitik Qrup