Məlum həqiqətdir ki, İslam dini bəşəriyyətə sülh, birlik, həmrəylik, qardaşlıq, ədalət kimi prinsiplər gətirib. Lakin tarixi proseslərin gedişində siyasi, iqtisadi və ideoloji amillər nəticəsində İslam dünyasında müxtəlif məzhəblər və təriqətlər meydana çıxıb. Bu müxtəliflik bəzən zənginlik kimi dəyərləndirilsə də, çox vaxt parçalanma, qarşıdurma və ziddiyyətlərin mənbəyinə çevrilib. Hazırkı dövrdə isə məzhəbçilik, təriqət kimi faktorlardan yararlanmağa çalışan müəyyən qüvvələr bununla İslam aləmində nifaq toxumu səpməyə, müsəlman dünyasının zəifləməsinə can atırlar.
Ümumiyyətlə, İslam dünyasının parçalanmasında xarici qüvvələrin marağı danılmazdır. Tarixi faktlar göstərir ki, bir çox müstəmləkəçi dövlətlər müsəlman xalqları üzərində hökmranlıq etmək üçün məzhəb və etnik ziddiyyətləri qızışdırıb. Bu gün də böyük güclər İslam dünyasında məzhəbçilikdən, təriqətçilikdən siyasi təsir vasitəsi kimi istifadə edir. Onlar müsəlman dövlətlərini bir-birinə qarşı qoyur, zəngin təbii sərvətlərə sahib ölkələri zəiflətməyə çalışırlar. Beləliklə, məzhəbçilik İslam ümmətinin parçalanmasına xidmət edən geosiyasi oyunların bir hissəsinə çevrilib. Amma buna qarşı mübarizənin uğurlu modelləri də var və Azərbaycan qeyd edilən xüsusda ən yaxşı nümunənin müəllifi kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyev Səudiyyə Ərəbistanının “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına müsahibəsində diqqəti qeyd olunan kontekstdə ona yönəldir ki, azərbaycanlıların mütləq əksəriyyəti üçün məzhəb məsələsinin ümumiyyətlə yeri yoxdur, heç 100-cü yerdə də deyil: “Azərbaycanlılar etnik qrup kimi İslamın müxtəlif qollarından olan nümayəndələrdən ibarətdir. Lakin biz hamımız etnikliyimizlə, dilimizlə və dövlətimizlə birləşmişik. Təkcə müsəlmanlar deyil, Azərbaycanda digər dinlərin nümayəndələri də özlərini eyni cür hiss edirlər. Müstəqillik dövründə bu sahədə gördüyümüz işlər həmin müsbət tendensiyaları gücləndirməkdən ibarət olub. Azərbaycan şiə və sünni müsəlmanların eyni vaxtda eyni məsciddə ibadət etdikləri az sayda ölkələrdən biridir. Biz fərq qoymuruq. Biz düşünürük ki, müsəlman dünyası üçün ən böyük təhlükə məzhəblərə ayrılmaqdır. Müsəlman dünyasına ən böyük ziyanı məzhəb ayrılığını təbliğ edən insanlar vururlar. Biz bir olmalıyıq. Biz müsəlmanıq və bizim üçün bir nömrəli məsələ budur. İstənilən xarici müdaxilədən tamamilə azadıq. Çünki biz təkcə dəyərlərimizi təbliğ etmirdik, biz, həmçinin ideoloji cəhətdən özümüzü istənilən növ müdaxilədən, müsəlmanlar arasında nifrət toxumu səpmək cəhdlərindən qorumalı idik. Bu, müsəlman dünyasında yüksək qiymətləndirilir”.
Təcrübə onu da göstərir ki, İslam aləmində məzhəblərə, təriqətlərə parçalanma yalnız siyasi və hərbi ziddiyyətlərlə məhdudlaşmır. Bu, eyni zamanda, cəmiyyətlərin sosial-mədəni inkişafına da mənfi təsir göstərir. Müsəlman xalqlar arasında qarşılıqlı etimad azalır, elm və mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıq zəifləyir. İslam sivilizasiyasının tarixi yüksəliş dövründə müxtəlif məzhəblərə mənsub alimlər birgə çalışaraq bəşəriyyətə böyük töhfələr verib. Bu gün isə məzhəbçilik bəzi ölkələrdə təhsili, elm və mədəni irsin qorunmasını belə təhlükə altına alır. Məzhəb qarşıdurmaları iqtisadi inkişafı da iflic edir. Daxili sabitlik pozulduqda sərmayə qoyuluşu dayanır, infrastruktur dağılır, işsizlik artır. Nəticədə, həmin ölkələr beynəlxalq asılılığa məruz qalır. Halbuki İslam ölkələri birlikdə hərəkət etsəydilər, təbii sərvətlərini və strateji mövqelərini birləşdirərək dünya iqtisadiyyatında daha güclü mövqe tuta bilərdilər. Lakin bunun üçün ilk növbədə hər bir müsəlman ölkəsinin özünün daxilində həmrəyliyə nail olması vacibdir. Yenə Azərbaycan bunun konkret nümunəsini ortaya qoyur. Prezident İlham Əliyev sözügedən telekanala müsahibəsində vurğulayır ki, İslam dünyasında istər siyasi olsun, istər dini sahədə Azərbaycanın rolu yüksək qiymətləndirilir: “Biz göstəririk ki, bu mümkündür və biz uğur hekayəsini nümayiş etdiririk. Biz göstəririk ki, burada sülh, sabitlik və rahatlıq mövcuddur. İnsanların məhz buna ehtiyacı var… Biz mədəniyyətlərarası dialoq sahəsində də bir çox işlər görürük. Biz hər iki ildən bir müntəzəm olaraq mədəniyyətlərarası dialoq üzrə beynəlxalq konfranslar keçiririk. Biz həmin konfranslarda bütün mühüm məsələləri, – təkcə müsəlmanlar üçün deyil, bütün dinlər üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələləri, – müzakirə edirik. Bu baxımdan bizim rolumuz əsasən burada gördüyümüz işlərə və bunu başqa yerlərdə də necə edə bilərik düşüncəsinə əsaslanır. Hesab edirəm ki, indi müsəlman ölkələrinin mütləq əksəriyyətinin siyasi dairələrində, – mənim prezidentlər arasında bir çox əlaqələrim var, – hamı başa düşür ki, müsəlmanlar həmrəy olmalıdırlar və məzhəblərə bölünmə bizim birliyimiz üçün təhlükədir”.
Azərbaycanın yanaşması bundan ibarətdir ki, İslam dünyasının gücü onun birliyindədir. Məzhəb müxtəlifliyi isə düşmənçiliyə çevrilməməlidir. Müsəlmanların bir-birinə qarşı çıxması yalnız İslamın düşmənlərin maraqlarına xidmət edir. İslam ümmətinin birliyi həm siyasi, həm iqtisadi, həm də mədəni inkişaf üçün əsas şərtdir. İslam dünyasının məzhəblərə parçalanması həm daxili sabitliyi, həm də beynəlxalq mövqeyini zəiflədən ciddi təhlükədir. Bu təhlükənin aradan qaldırılması isə yalnız elm, təbliğat, dialoq və həmrəylik yolu ilə mümkündür. Azərbaycan nümunəsinə istinad etməklə qeyd edilən istiqamətdə möhtəşəm nəticələrə nail olmaq mümkündür. Tarixi kökləri, dini-mədəni zənginliyi və tolerantlıq ənənələri ilə Azərbaycan İslam aləmi üçün həmrəylik, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq nümunəsi kimi qəbul edilə bilər.
O da qeyd edilməlidir ki, 2017-ci ildə Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanda “İslam Həmrəyliyi İli” elan edilməsi ölkənin müsəlman dünyasında həmrəyliyin gücləndirilməsinə verdiyi önəmin göstəricisi oldu. Bu il çərçivəsində ölkədə və beynəlxalq müstəvidə onlarla tədbir keçirildi, müsəlman xalqlar arasında dialoq və əməkdaşlıq genişləndirildi. Eyni zamanda Bakıda təşkil edilən IV İslam Həmrəyliyi Oyunları idman vasitəsilə həmrəylik və qardaşlığın təbliğində mühüm rol oynadı.
Azərbaycanın həmrəylik modelinin mühüm dayaqlarından biri multikulturalizm siyasətidir. Ölkədə müxtəlif etnik və dini qrupların sülh və qarşılıqlı hörmət şəraitində birgəyaşayışı təmin edilib. Ümumiyyətlə, Azərbaycan nümunəsi göstərir ki, məzhəb və din müxtəlifliyi parçalanmaya yox, birliyə xidmət edə bilər. Azərbaycan yalnız ölkə daxilində deyil, beynəlxalq miqyasda da İslam həmrəyliyini gücləndirmək üçün fəal addımlar atır. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvü olan Azərbaycan təşkilat çərçivəsində müsəlman xalqların birliyi və qarşılıqlı maraqlarının müdafiəsi istiqamətində mühüm təşəbbüslərlə çıxış edir. Beləliklə də, Azərbaycanın təqdim etdiyi model İslam dünyasında yer alan ölkələr üçün praktiki və uğurlu nümunə hesab olunur.
MTM Analitik Qrup